Qafqaz Universitetinin Türk dili ve edebiyyatı kafedrasının baş müellimi Seyran Qayıbov Türkiye arxivlerinde apardığı araşdırmalar zamanı yazılı edeb
“Kim” - İzzeddin Hesenoğlunun yeni qezeli
Edebiyyat tariximizde doğma dilde yazılan ilk poeziya nümunelerinin müellifi olaraq bilinen İzzeddin Hesenoğlunun heyatı haqqında bize gelib çatan melumatlar Dövletşahın (1427/37-1490/91) 1487-ci ilde tertib etdiyi tezkirede yer alır.
Mecmuede 206-cı sırada yer alan şeir İzzeddin Hesenoğlunun “Kim” redifli qezeli “behr-i hecez-i müsemmen-i salim” behrinde yazılıb. Ömer Bin Mezid mecmueni tertib ederken Hesenoğlunun şeiri daxil bütün şeirleri (Şeyyad Hemzenin şeiri xaric) XV esr Anadolu türkcesi ile yazıya alıb. Mecmuede Hesenoğlunun qezeli “Hasan Oğlu Rast” deye başlayır.
Acab bilsem beni şeyda kılan kim
Bana bu ışk odın peyda kılan kim
Acablaram acab kaldum ilahi
İman ehlin dutup tersa kılan kim
Kamışdan şeker ü taşdan cevahir
Agaçdan daneyi hurma kılan kim
Tenüm yetmiş iki dürlü damardur
Kimin irmak kimin derya kılan kim.
Ko bu tedbiri gel takdiri gözle
Bugünki vadeyi ferda kılan kim
Bu natun ferrişi her dem bu ferraş
Bu arşun rengini mina kılan kim
Hasan Oğlu bu bir karta meniden
Anun hub suretin ziba kılan kim.
(Mustafa Canpolat, s. 150-151)
Edebiyyat tariximizde doğma dilde yazılan ilk poeziya nümunelerinin müellifi olaraq bilinen İzzeddin Hesenoğlunun heyatı haqqında bize gelib çatan melumatlar Dövletşahın (1427/37-1490/91) 1487-ci ilde tertib etdiyi tezkirede yer alır. Feqet bu melumatların qısa ve sethi olması şairimizi yaxından tanımaq üçün bize geniş imkan vermir. Dövletşah öz eserinde Hesenoğlunun Xorasanda yerleşen Esferain şeherinde doğulduğunu ve meşhur sufi Raziyeddin Eli Lelenin (ölümü hicri 642, miladi 1244-45) telebesi Şeyx Camaleddin Ehmed Zakirin müridi olduğunu ve bir müddet sonra tesevvüfde müeyyen bir mertebeye çatdığını qeyd edir. Buna göre, Hesenoğlu öz mühitinde “Şeyx İzzeddin Esferaini” olaraq da tanınırmış. XIII esrin ikinci yarısı ile XIV esrin birinci yarısında yaşadığı texmin edilen Hesenoğlunun divanı Dövletşahın qeyd etdiyine göre, Azerbaycan ve Anadoluda geniş yayılmış, şeirleri hele XIV esrde Xarezm, Qıpçaq ve Misirde oxunurmuş. (Hemid Araslı, Azerbaycan Edebiyyatı Tarixi, I Cild (En Qedim Dövrden XVIII Esrin Sonuna Qeder), Bakı 1960, Azerbaycan Klassik Edebiyyatından Seçmeler (tertib edeni C. Qehremanov), Bakı 2005, Fuad Köprülü, Edebiyat Araştırmaları II. Cilt, İstanbul 1989, s. 36, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara 1973, s.178)Bu güne qeder şairimizin ikisi Azerbaycan dilinde, biri ise fars dilinde üç şeirinin olduğu qeyd edilirdi. Fars dilinde yazdığı şeirde “Pur-i Hesen”, Azerbaycan türkcesinde yazdığı şeirlerde “Hesenoğlu” texellüsünü işledib.Hesenoğlunun şeirlerinini yer aldığı bezi nezire mecmuelerine baxıb deye bilerik ki, o, klassik edebiyyatda yeni cığır açan, öznemexsus terzi olan bir şairdir. Hollandiyadakı Leiden Kitabxanasındakı bir mecmuede Memlükler dövrünün şairi Seyf Sarayinin Hesenoğlunun edebiyyat aleminde tanınmasına vesile olan “Apardı könlümü” qezeline yazdığı nezire de buna sübutdur. (Nihad Sami Banarlı, “Resimli Türk Edebiyatı Tarihi” kitabı, I cild, Ankara 1987, s. 364-365).
“Mecmuatün- Nezair” mecmuesindeki yeni qezel
XV esrde Anadoluda qeyde alınmış diger bir mecmuede de Hesenoğlunun başqa bir qezeline yazılmış nezirelerin olması heqiqeten onun ustad bir senetkar olduğuna işaret edir, hem yaşadığı dövrde, hem de ölümünden sonra uzun müddet erzinde şairler üzerinde derin bir tesire malik olduğundan xeber verir. Bele ki, XIV-XV esrlerde Anadoluda yaşayan iki şairin - Namusi ve Ömer Bin Mezidinin de İzzeddin Hesenoğlunun başqa bir qezeline nezire yazdıqlarını öyrenirik. Bu barede nezire müelliflerinden Ömer Bin Mezidinin tertib etdiyi “Mecmuatün-Nezair” mecmuesinde yazılıb. (Mecmue haqqında verilen melumatlar Mustafa Canpolat terefinden hazırlanmış “Ömer Bin Mezid, Mecmuatün-Nezair” adlı çalışmanın 7-20-ci sehifelerine esasen hazırlanmışdır. Türk Dil Kurumu yayınları, 1982)”Mecmuatün-Nezair”de İzzeddin Hesenoğlunun Azerbaycan edebiyyatşünaslığında indiyedek bilinmeyen “Kim” redifli yeddi beytden ibaret yeni bir qezeli yer alıb. Bu qezel sayesinde şairimizin bu güne qeder bilinen qezel sayısı dörde çatdı, doğma dilimizde yazdığı şeirlerinin sayı ise üç oldu. Eyni zamanda bu qezel Azerbaycan türkcesinde yazılmış ilk poeziya nümunelerinden biri kimi edebiyyatımızın nadir incileri siyahısına daxil oldu.
80 il “qaranlıqda” qalan “Kim”
“Kim” redifli qezeli ilk defe türk edebiyyatının yorulmaz tedqiqatçılarından biri olan Sadeddin Nüzhet (Ergun) “Mecmuatün-Nezair” mecmuesini tedqiq ederken aşkar etmiş ve bu melumatı 1928-ci ilde “Milli Mecmua” adlı derginin 9-cu cildinde yazdığı bir meqale ile elm alemine çatdırmışdır. Müellif öz meqalesinde mecmueni qısaca tanıtmış, daha sonra Hesenoğlu ve qezeli haqqında melumat vermişdir. (Sadettin Nüzhet (Ergun), Hasan Oglı ve Yeni Bir Gazeli, Milli Mecmua, C.IX, sayı: 107, 1 Nisan 1928). Çox efsuslar olsun ki, aradan keçen 80 il müddetinde Azerbaycan edebiyyatşünaslığı bu melumatdan xebersiz qalıb.Sadeddin Nüzhetin meqalesini oxuyan ümumtürk edebiyyatının meşhur tedqiqatçısı Fuad Köprülü müellifden mecmue haqqında geniş şekilde melumat vermesini xahiş etmiş ve daha sonra Sadeddin Nüzhetden aldığı qeydler esasında mecmuede yer alan başqa bir Azerbaycan şairi, 1336-1410-cu iller arasında hökm süren Celayiroğulları hökmdarı Sultan Ehmed Veysin bir şeirini “Hayat Mecmusı”nda neşr etdirmiş ve şeirin müellifi haqqında qısa melumat vermişdir. (Köprülüzade Mehmet Fuad, XIV Asırda Bir Azeri Şairi, Hayat Mecmusı, C. IV, sayı: 82. s. 2-3, 1928)1437-ci ilde Ömer Bin Mezid terefinden tertib edilmiş “Mecmuatün-Nezair”de (Nezireler Mecmuesi) 84 şaire mexsus 397 şeir yer alır. Bu gün mecmuenin tek bir nüsxesi var ve bu nüsxe Oxford kitabxanasının “School of Oriental and African Studies” bölmesindedir. Ömer Bin Mezid hazırladığı esl nüsxeye XIII, XIV ve XV esrlerde divanı olan meşhur şairleri ve onlara nezire yazan şairlerin şeirlerini daxil edib.”Mecmuatün-Nezair” üzerinde ilk tedqiqatı Sadeddin Nüzhet (Ergun) Niydeli Ferid Faiq Beyden elde etdiyi nüsxe üzerinde aparmışdır. Daha sonra Fuad Köprülü “Milli edebiyyat cereyanının ilk mübeşşirleri” adlı meqalesinde bu mecmueden söz açmışdır. Fuad Köprülüden sonra Kilisli Rıfat Bilge Niydeli Ferid Faiq Beyden aldığı mecmuenin üzünü, vaxt mehdudiyyeti olduğuna göre, çox qısa bir müddet erzinde bir çox xetaya yol vererek köçürüb. Kilisli Rıfatın yazdığı nüsxe bu gün Türk Dil Qurumunun kitabxanasındadır.Kilisli Rıfat Bilgenin çalışmasından bir müddet sonra “Mecmuatün-Nezair”in esl nüsxesi, Meherrem Erginin sözleri ile desek, qaçırılaraq İngiltereye aparılıb ki, bu gün Oxford kitabxanasının “School of Oriental and African Studies” bölmesindeki nüsxe bu nüsxedir.İngilterede mecmue haqqında melumat veren Mundi “Mecmuatün-Nezair”in bu kitabxanada 1933-cü ilde qeyde alındığını bildirib. Mundi daha sonra mecmuenin bir mikrofilmini türkiyeli tedqiqatçı Agah Sırrı Levende hediyye edib. Türk Tarix Qurumu Kitabxanasında da mecmuenın başqa bir mikrofilmi mövcuddur.Bu yazını hazırlarken Musatafa Canpoladın üzerinde çalışdığı nüsxeni esas aldıq. Mustafa Canpolad Rauf Yelkencinin şexsi arxivinden almış olduğu nüsxe üzerinde çalışmışdır. Bu nüsxe esl nüsxenin “giriş ve nezireler” bölümünden ibaretdir. Burada da esl nüsxede olduğu kimi 84 şaire aid 397 şeir mövcuddur. Tedqiqatçının da teessüfle bildirdiyine göre, mecmue bu güne qeder tam olaraq çap olunmamışdır.
“Kim”de sufizm hakimdir
Qezelin diline, kelmelerin istifade şekline, mövzunun teqdimatına diqqetle nezer yetirsek ve bu qezeli Hesenoğlunun elimizde olan diger iki şeiri ile müqaise etsek, görerik ki, heqiqeten, şair ister “Apardı könlümü” qezeline, isterse de “Benim” redifli şeirine xas olan bedii xüsusiyyetleri, ahengdarlığı, musiqiliyi, xalq üslubunu ve s. bu qezelinde de qoruyub saxlayıb. Hesenoğlunun şeirlerinin başlıca menbeyi olan şifahi xalq yaradıcılığının tesiri “Kim” redifli qezelinde de açıq aşkar görülmekdedir. Şairin Azerbaycan türkcesinde yazmış olduğu ve elimizde mövcud olan iki şeirinde hiss edilen sufilik ideyası bu şeiri ile daha da aydınlığa qovuşur. Bu qezel vasitesile Hesenoğlunun derin tesevvüf tehsili aldığını, zamanla formalaşan ideya-estetik düşüncelerini sufi simvolları ile şeirinde eks etdirdiyini görürük. Eslinde canlı xalq danışıq dilinde istifade edilen ifade vasiteleri ile klassik şeirde yüksek ustalıq ve şairlik mehareti nümayiş etdiren şair şeirde işlediyi mövzunu, derin ve menalı tesevvüfi dünya görüşünü geniş xalq kütlelerine çatdırmağı özü üçün meyar olaraq qebul etmiş, diger eserlerinde görülen sade üsluba burada da sadiq qalıb. O dövre xas ereb-fars terkibli sözlerden uzaq qalmış, dilin bedii-estetik xüsusiyyetini qoruyaraq, şeirin terbiyevi ehemiyyetini ön planda tutmuş, xalq üslubunda, xalqın başa düşeceyi bir terzde geniş oxucu kütlesini aydınlatmağı hedef seçmişdir.Qezelin beytlerinde gizlenen menadan aydın olur ki, şair Allahın gücünü, qüdretini ifade etmek üçün kelmeleri olduqca diqqetle seçmiş ve yazdığı “tövhid janrı”nın özünemexsus xüsusiyyetlerini bacarıqla yerine yetirmişdir.Bu şeirle Dövletşahın Hesenoğlu haqqında söylemiş olduğu ve her zaman tekrar edilen, feqet konkret sübutu olmayan “Hesenoğlunun sufiliyi, şeyxliyi” haqqındakı fikir de heqiqete çevrilmiş olur. Bütün bunları nezere alaraq deye bilerik ki, “Kim” redifli qezel helelik tam olaraq aydınlanmamış Hesenoğlunun edebi fealiyyetinin mehsullarından biridir.
Seyran Qayıbov, Qafqaz Universiteti Türk Dili ve Edebiyyatı kafedrasının baş müellimi
http://www.zaman.az/site/shownews.php?news_id=14975
Edebiyyat tariximizde doğma dilde yazılan ilk poeziya nümunelerinin müellifi olaraq bilinen İzzeddin Hesenoğlunun heyatı haqqında bize gelib çatan melumatlar Dövletşahın (1427/37-1490/91) 1487-ci ilde tertib etdiyi tezkirede yer alır.
Mecmuede 206-cı sırada yer alan şeir İzzeddin Hesenoğlunun “Kim” redifli qezeli “behr-i hecez-i müsemmen-i salim” behrinde yazılıb. Ömer Bin Mezid mecmueni tertib ederken Hesenoğlunun şeiri daxil bütün şeirleri (Şeyyad Hemzenin şeiri xaric) XV esr Anadolu türkcesi ile yazıya alıb. Mecmuede Hesenoğlunun qezeli “Hasan Oğlu Rast” deye başlayır.
Acab bilsem beni şeyda kılan kim
Bana bu ışk odın peyda kılan kim
Acablaram acab kaldum ilahi
İman ehlin dutup tersa kılan kim
Kamışdan şeker ü taşdan cevahir
Agaçdan daneyi hurma kılan kim
Tenüm yetmiş iki dürlü damardur
Kimin irmak kimin derya kılan kim.
Ko bu tedbiri gel takdiri gözle
Bugünki vadeyi ferda kılan kim
Bu natun ferrişi her dem bu ferraş
Bu arşun rengini mina kılan kim
Hasan Oğlu bu bir karta meniden
Anun hub suretin ziba kılan kim.
(Mustafa Canpolat, s. 150-151)
Edebiyyat tariximizde doğma dilde yazılan ilk poeziya nümunelerinin müellifi olaraq bilinen İzzeddin Hesenoğlunun heyatı haqqında bize gelib çatan melumatlar Dövletşahın (1427/37-1490/91) 1487-ci ilde tertib etdiyi tezkirede yer alır. Feqet bu melumatların qısa ve sethi olması şairimizi yaxından tanımaq üçün bize geniş imkan vermir. Dövletşah öz eserinde Hesenoğlunun Xorasanda yerleşen Esferain şeherinde doğulduğunu ve meşhur sufi Raziyeddin Eli Lelenin (ölümü hicri 642, miladi 1244-45) telebesi Şeyx Camaleddin Ehmed Zakirin müridi olduğunu ve bir müddet sonra tesevvüfde müeyyen bir mertebeye çatdığını qeyd edir. Buna göre, Hesenoğlu öz mühitinde “Şeyx İzzeddin Esferaini” olaraq da tanınırmış. XIII esrin ikinci yarısı ile XIV esrin birinci yarısında yaşadığı texmin edilen Hesenoğlunun divanı Dövletşahın qeyd etdiyine göre, Azerbaycan ve Anadoluda geniş yayılmış, şeirleri hele XIV esrde Xarezm, Qıpçaq ve Misirde oxunurmuş. (Hemid Araslı, Azerbaycan Edebiyyatı Tarixi, I Cild (En Qedim Dövrden XVIII Esrin Sonuna Qeder), Bakı 1960, Azerbaycan Klassik Edebiyyatından Seçmeler (tertib edeni C. Qehremanov), Bakı 2005, Fuad Köprülü, Edebiyat Araştırmaları II. Cilt, İstanbul 1989, s. 36, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara 1973, s.178)Bu güne qeder şairimizin ikisi Azerbaycan dilinde, biri ise fars dilinde üç şeirinin olduğu qeyd edilirdi. Fars dilinde yazdığı şeirde “Pur-i Hesen”, Azerbaycan türkcesinde yazdığı şeirlerde “Hesenoğlu” texellüsünü işledib.Hesenoğlunun şeirlerinini yer aldığı bezi nezire mecmuelerine baxıb deye bilerik ki, o, klassik edebiyyatda yeni cığır açan, öznemexsus terzi olan bir şairdir. Hollandiyadakı Leiden Kitabxanasındakı bir mecmuede Memlükler dövrünün şairi Seyf Sarayinin Hesenoğlunun edebiyyat aleminde tanınmasına vesile olan “Apardı könlümü” qezeline yazdığı nezire de buna sübutdur. (Nihad Sami Banarlı, “Resimli Türk Edebiyatı Tarihi” kitabı, I cild, Ankara 1987, s. 364-365).
“Mecmuatün- Nezair” mecmuesindeki yeni qezel
XV esrde Anadoluda qeyde alınmış diger bir mecmuede de Hesenoğlunun başqa bir qezeline yazılmış nezirelerin olması heqiqeten onun ustad bir senetkar olduğuna işaret edir, hem yaşadığı dövrde, hem de ölümünden sonra uzun müddet erzinde şairler üzerinde derin bir tesire malik olduğundan xeber verir. Bele ki, XIV-XV esrlerde Anadoluda yaşayan iki şairin - Namusi ve Ömer Bin Mezidinin de İzzeddin Hesenoğlunun başqa bir qezeline nezire yazdıqlarını öyrenirik. Bu barede nezire müelliflerinden Ömer Bin Mezidinin tertib etdiyi “Mecmuatün-Nezair” mecmuesinde yazılıb. (Mecmue haqqında verilen melumatlar Mustafa Canpolat terefinden hazırlanmış “Ömer Bin Mezid, Mecmuatün-Nezair” adlı çalışmanın 7-20-ci sehifelerine esasen hazırlanmışdır. Türk Dil Kurumu yayınları, 1982)”Mecmuatün-Nezair”de İzzeddin Hesenoğlunun Azerbaycan edebiyyatşünaslığında indiyedek bilinmeyen “Kim” redifli yeddi beytden ibaret yeni bir qezeli yer alıb. Bu qezel sayesinde şairimizin bu güne qeder bilinen qezel sayısı dörde çatdı, doğma dilimizde yazdığı şeirlerinin sayı ise üç oldu. Eyni zamanda bu qezel Azerbaycan türkcesinde yazılmış ilk poeziya nümunelerinden biri kimi edebiyyatımızın nadir incileri siyahısına daxil oldu.
80 il “qaranlıqda” qalan “Kim”
“Kim” redifli qezeli ilk defe türk edebiyyatının yorulmaz tedqiqatçılarından biri olan Sadeddin Nüzhet (Ergun) “Mecmuatün-Nezair” mecmuesini tedqiq ederken aşkar etmiş ve bu melumatı 1928-ci ilde “Milli Mecmua” adlı derginin 9-cu cildinde yazdığı bir meqale ile elm alemine çatdırmışdır. Müellif öz meqalesinde mecmueni qısaca tanıtmış, daha sonra Hesenoğlu ve qezeli haqqında melumat vermişdir. (Sadettin Nüzhet (Ergun), Hasan Oglı ve Yeni Bir Gazeli, Milli Mecmua, C.IX, sayı: 107, 1 Nisan 1928). Çox efsuslar olsun ki, aradan keçen 80 il müddetinde Azerbaycan edebiyyatşünaslığı bu melumatdan xebersiz qalıb.Sadeddin Nüzhetin meqalesini oxuyan ümumtürk edebiyyatının meşhur tedqiqatçısı Fuad Köprülü müellifden mecmue haqqında geniş şekilde melumat vermesini xahiş etmiş ve daha sonra Sadeddin Nüzhetden aldığı qeydler esasında mecmuede yer alan başqa bir Azerbaycan şairi, 1336-1410-cu iller arasında hökm süren Celayiroğulları hökmdarı Sultan Ehmed Veysin bir şeirini “Hayat Mecmusı”nda neşr etdirmiş ve şeirin müellifi haqqında qısa melumat vermişdir. (Köprülüzade Mehmet Fuad, XIV Asırda Bir Azeri Şairi, Hayat Mecmusı, C. IV, sayı: 82. s. 2-3, 1928)1437-ci ilde Ömer Bin Mezid terefinden tertib edilmiş “Mecmuatün-Nezair”de (Nezireler Mecmuesi) 84 şaire mexsus 397 şeir yer alır. Bu gün mecmuenin tek bir nüsxesi var ve bu nüsxe Oxford kitabxanasının “School of Oriental and African Studies” bölmesindedir. Ömer Bin Mezid hazırladığı esl nüsxeye XIII, XIV ve XV esrlerde divanı olan meşhur şairleri ve onlara nezire yazan şairlerin şeirlerini daxil edib.”Mecmuatün-Nezair” üzerinde ilk tedqiqatı Sadeddin Nüzhet (Ergun) Niydeli Ferid Faiq Beyden elde etdiyi nüsxe üzerinde aparmışdır. Daha sonra Fuad Köprülü “Milli edebiyyat cereyanının ilk mübeşşirleri” adlı meqalesinde bu mecmueden söz açmışdır. Fuad Köprülüden sonra Kilisli Rıfat Bilge Niydeli Ferid Faiq Beyden aldığı mecmuenin üzünü, vaxt mehdudiyyeti olduğuna göre, çox qısa bir müddet erzinde bir çox xetaya yol vererek köçürüb. Kilisli Rıfatın yazdığı nüsxe bu gün Türk Dil Qurumunun kitabxanasındadır.Kilisli Rıfat Bilgenin çalışmasından bir müddet sonra “Mecmuatün-Nezair”in esl nüsxesi, Meherrem Erginin sözleri ile desek, qaçırılaraq İngiltereye aparılıb ki, bu gün Oxford kitabxanasının “School of Oriental and African Studies” bölmesindeki nüsxe bu nüsxedir.İngilterede mecmue haqqında melumat veren Mundi “Mecmuatün-Nezair”in bu kitabxanada 1933-cü ilde qeyde alındığını bildirib. Mundi daha sonra mecmuenin bir mikrofilmini türkiyeli tedqiqatçı Agah Sırrı Levende hediyye edib. Türk Tarix Qurumu Kitabxanasında da mecmuenın başqa bir mikrofilmi mövcuddur.Bu yazını hazırlarken Musatafa Canpoladın üzerinde çalışdığı nüsxeni esas aldıq. Mustafa Canpolad Rauf Yelkencinin şexsi arxivinden almış olduğu nüsxe üzerinde çalışmışdır. Bu nüsxe esl nüsxenin “giriş ve nezireler” bölümünden ibaretdir. Burada da esl nüsxede olduğu kimi 84 şaire aid 397 şeir mövcuddur. Tedqiqatçının da teessüfle bildirdiyine göre, mecmue bu güne qeder tam olaraq çap olunmamışdır.
“Kim”de sufizm hakimdir
Qezelin diline, kelmelerin istifade şekline, mövzunun teqdimatına diqqetle nezer yetirsek ve bu qezeli Hesenoğlunun elimizde olan diger iki şeiri ile müqaise etsek, görerik ki, heqiqeten, şair ister “Apardı könlümü” qezeline, isterse de “Benim” redifli şeirine xas olan bedii xüsusiyyetleri, ahengdarlığı, musiqiliyi, xalq üslubunu ve s. bu qezelinde de qoruyub saxlayıb. Hesenoğlunun şeirlerinin başlıca menbeyi olan şifahi xalq yaradıcılığının tesiri “Kim” redifli qezelinde de açıq aşkar görülmekdedir. Şairin Azerbaycan türkcesinde yazmış olduğu ve elimizde mövcud olan iki şeirinde hiss edilen sufilik ideyası bu şeiri ile daha da aydınlığa qovuşur. Bu qezel vasitesile Hesenoğlunun derin tesevvüf tehsili aldığını, zamanla formalaşan ideya-estetik düşüncelerini sufi simvolları ile şeirinde eks etdirdiyini görürük. Eslinde canlı xalq danışıq dilinde istifade edilen ifade vasiteleri ile klassik şeirde yüksek ustalıq ve şairlik mehareti nümayiş etdiren şair şeirde işlediyi mövzunu, derin ve menalı tesevvüfi dünya görüşünü geniş xalq kütlelerine çatdırmağı özü üçün meyar olaraq qebul etmiş, diger eserlerinde görülen sade üsluba burada da sadiq qalıb. O dövre xas ereb-fars terkibli sözlerden uzaq qalmış, dilin bedii-estetik xüsusiyyetini qoruyaraq, şeirin terbiyevi ehemiyyetini ön planda tutmuş, xalq üslubunda, xalqın başa düşeceyi bir terzde geniş oxucu kütlesini aydınlatmağı hedef seçmişdir.Qezelin beytlerinde gizlenen menadan aydın olur ki, şair Allahın gücünü, qüdretini ifade etmek üçün kelmeleri olduqca diqqetle seçmiş ve yazdığı “tövhid janrı”nın özünemexsus xüsusiyyetlerini bacarıqla yerine yetirmişdir.Bu şeirle Dövletşahın Hesenoğlu haqqında söylemiş olduğu ve her zaman tekrar edilen, feqet konkret sübutu olmayan “Hesenoğlunun sufiliyi, şeyxliyi” haqqındakı fikir de heqiqete çevrilmiş olur. Bütün bunları nezere alaraq deye bilerik ki, “Kim” redifli qezel helelik tam olaraq aydınlanmamış Hesenoğlunun edebi fealiyyetinin mehsullarından biridir.
Seyran Qayıbov, Qafqaz Universiteti Türk Dili ve Edebiyyatı kafedrasının baş müellimi
http://www.zaman.az/site/shownews.php?news_id=14975
